آیه 47 سوره روم

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلاً إِلى‌ قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ (47)

بعد از آن براى تسليه حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله در تكذيب كفار با وجود تبيين قدرت پروردگار مى‌فرمايد:

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ‌: و هر آينه بتحقيق فرستاديم پيش از تو اى پيغمبر، رُسُلًا إِلى‌ قَوْمِهِمْ‌: پيغمبرانى از آدميان بسوى قوم ايشان، فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ‌:

پس آمدند رسولان ما به قوم خود به معجزه‌هاى روشن، يا احكام هويدا از حلال و حرام؛ و بعضى از قوم به آنها گرويدند و پيروى انبياء نمودند، و برخى ديگر، كافر شدند و مخالفت نمودند و مستوجب عقوبت شدند. فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا: پس انتقام كشيديم از آنانكه كافر شدند و ايشان را هلاك نموديم به عذاب خود و نصرت فرموديم آنان را كه ايمان آورده بودند. وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ‌: و هست سزاوار بر ما يارى دادن مؤمنان به اعلاى حجت اسلام و دفع دشمنان از ايشان، زيرا ايشان مستحق نصرت و يارى هستند.

تنبيه: آيه شريفه اشعار است به آنكه انتقام از كفار براى اهل ايمان [است‌]، و اظهار تعظيم و تكريم خداوند سبحان مر ايشان را؛ چه حكم فرموده كه آنها مستحق و مستوجب آنند كه خدا نصرت دهد ايشان را، و ترك آن خلاف حكمت و خلف وعده، و هيچيك از ذات الهى روا نخواهد بود.

در مجمع- از ام الدّرداء روايت شده كه شنيدم حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ما من امرء مسلم يردّ عن عرض اخيه الّا كان حقّا على اللّه أن يردّ عنه نار جهنّم؛ ثمّ تلا ذلك. يعنى هيچ مرد مسلمان نباشد كه دفع كند از عرض برادر مسلمان و نگذارد كه هتك عرض او شود، مگر آنكه بر خدا واجب است دفع كند از او آتش جهنم را، بعد تلاوت فرمود: «وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ

جلد 10 - صفحه 314

الْمُؤْمِنِينَ» «1»

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّياحَ مُبَشِّراتٍ وَ لِيُذِيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (46) وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلاً إِلى‌ قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ (47) اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّياحَ فَتُثِيرُ سَحاباً فَيَبْسُطُهُ فِي السَّماءِ كَيْفَ يَشاءُ وَ يَجْعَلُهُ كِسَفاً فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ فَإِذا أَصابَ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (48) وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمُبْلِسِينَ (49) فَانْظُرْ إِلى‌ آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتى‌ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ (50)

ترجمه‌

و از آيتهاى او است اينكه ميفرستد بادها را بشارت دهندگان و تا بچشاند شما را از رحمتش و تا جارى شود كشتى بامرش و تا بجوئيد از فضلش و باشد كه شما شكر گزار شويد

و هر آينه بتحقيق فرستاديم پيش از تو پيمبرانى بسوى قومشان پس آمدند آنانرا با حجّتهاى روشن پس انتقام كشيديم از آنانكه گناه كردند و بوده است لازم بر ما يارى نمودن اهل ايمان‌

خدا است آنكه ميفرستد بادها را پس بر مى‌انگيزانند ابر را پس ميگستراند آنرا در آسمان آنچنانكه ميخواهد و ميگرداند آنرا پاره‌ها پس مى‌بينى باران را كه بيرون مى‌آيد از ميانش پس چون برساند آنرا بهر كه بخواهد از بندگانش آنگاه آنان شادى ميكنند

و همانا بودند پيش از آنكه فرو فرستاده شود بر آنان پيش از آن هر آينه نااميدان‌

پس بنگر بسوى اثرهاى رحمت خدا چگونه زنده ميكند زمين را بعد از مردنش همانا آن كس زنده كننده مردگانست و او بر هر چيز توانا است.

تفسير

خداوند متعال به بيانات مختلفه خلق را متوجّه بحقّ ميفرمايد چنانچه در آيات سابقه شمّه‌اى از مفاسد نيامدن باران در اثر معاصى ذكر شد و در اين آيات پاره‌اى از خواصّ و منافع آنرا گوشزد فرموده باين تقريب كه يكى از نشانه‌هاى قدرت و رحمت الهى آنستكه ميفرستد بادها را از جهات مختلفه در حاليكه بشارت دهندگان باشند بنزول باران رحمت الهى براى آنكه مژده دهد بندگانرا و بچشاند بآنها طعم آب صافى گواراى سماوى و ارزاق مولّده از آنرا كه از آثار رحمت خدا است و براى آنكه جارى و سارى گردد كشتيها در دريا بامر و اراده او بوسيله بادها و كثرت آب دريا و براى آنكه مردم در كشتيها مال التّجاره حمل نمايند و باميد فضل الهى بهره بردارى كنند و سود ببرند و شكرگزار باشند و بعدا براى قوّت قلب اهل ايمان فرموده كه پس از اتمام حجّت بر بندگان بارسال رسل و انزال كتب و اتيان ايشان بمعجزات و خوارق عادات كسانيكه در مقام انكار و استكبار و مخالفت و اصرار بآن بر آيند و با اهل ايمان ستيزه نمايند مستحقّ عقوبت خواهند بود و بر خداوند واجب و لازم است كه بپاس‌

جلد 4 صفحه 263

احترام اهل ايمان و اداء حقّ ايشان دمار از روزگار آنها بيرون آورد و انتقام پيغمبر خود و مؤمنين باو را بكشد و ايشان را بر آنها ظفر دهد چنانچه با اقوام سابقه اين معامله را فرموده است و پس از آن مقدّمات نزول باران را بيان فرموده كه خداوند بادها را از جوانب متعدّده ميفرستد پس آنها برانگيزانند و برانند ابر را در جوّ عالم پس بگستراند آنرا خداوند يعنى متّصل بيكديگر كند و پهن نمايد در جهت بالا بهر نحو كه بخواهد از واقف و متحرّك و بزرگ و كوچك فوق هر بلد و متوجّه بهر جهت بر حسب اراده خود و مصلحت خلق و قرار دهد آنرا پاره‌هائى متراكم با هم يا متفرّق از يكديگر پس مى‌بيند شخص بينا كه قطرات باران از خلال و لابلاى آن بيرون مى‌آيد پس چون برساند خداوند آنرا بر كسانيكه سزاوار رحمتند از بندگان خود فورا خوشحال و مسرور ميشوند بوفور نعمت در آتيه با آنكه قبل از نزول باران يعنى قبل از وزيدن باد و پيدايش ابر نااميد بودند از نزول رحمت حقّ و تكرار كلمه قبل شايد بملاحظه افاده اين معنى باشد و محتمل است براى تأكيد و تقرير فرح بعد از شدّت باشد در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه هيچ مرد مسلمانى نيست كه دفاع كند از عرض برادر مسلمانش مگر آنكه مستحقّ شود كه دفع نمايد خداوند از او آتش جهنّم را روز قيامت چون فرموده و كان حقّا علينا نصر المؤمنين و نصرت حقيقى در آخرت است و در خاتمه استدلال بر معاد فرموده باين بيان كه نظر كن اى بنده خدا بگلهاى رنگارنگ و ميوه‌هاى گوناگون و ساير نعم الهى كه در فصول متعدّده بعد از مرده و بائر شدن زمين و نابودى نباتات آن بوجود آمده و در اثر نزول باران زمين مرده بى‌ثمر زنده و پر ثمر شده و بدانكه چنين خدائى كه بباران رحمت خود خاك مرده را زنده كند و نباتات را بروياند ميتواند خاك مرده شما را هم ببارانيكه طبع منى دارد زنده نمايد و مردم را براى حساب به پيشگاه خود حاضر فرمايد و او بر هر امرى قادر و توانا است و كسفا بسكون سين و اثر بصيغه مفرد و تحيى بتاء نيز قرائت شده و خلله بجاى خلاله از امير المؤمنين عليه السّلام و ديگران رسيده است.

جلد 4 صفحه 264

وَ لَقَد أَرسَلنا مِن‌ قَبلِك‌َ رُسُلاً إِلي‌ قَومِهِم‌ فَجاؤُهُم‌ بِالبَيِّنات‌ِ فَانتَقَمنا مِن‌َ الَّذِين‌َ أَجرَمُوا وَ كان‌َ حَقًّا عَلَينا نَصرُ المُؤمِنِين‌َ (47)

و ‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ فرستاديم‌ پيش‌ ‌از‌ تو رسولاني‌ بسوي‌ قوم‌ ‌آنها‌ ‌پس‌ آمدند ‌آن‌ رسولان‌ ‌با‌ معجزات‌ واضحه‌ روشن‌ و ادله‌ محكم‌ متقن‌ و بيانات‌ شيواي‌ حسن‌ ‌پس‌ انتقام‌ كشيديم‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ جرم‌ كردند و مخالفت‌ نمودند و ‌بود‌ ‌بر‌ ‌ما حقي‌ ‌که‌ نصرت‌ دهيم‌ مؤمنين‌ ‌را‌.

وَ لَقَد أَرسَلنا مِن‌ قَبلِك‌َ رُسُلًا ‌از‌ آدم‌ و شيث‌ و ادريس‌ و نوح‌ و هود و صالح‌ و ابراهيم‌ و لوط و شعيب‌ و اسماعيل‌ و اسحق‌ و يعقوب‌ و يوسف‌ و موسي‌ و هارون‌ و داود و سليمان‌ و زكريا و يحيي‌ و ذا الكفل‌ و عيسي‌ و ايوب‌ و يونس‌ و ساير انبياء و رسل‌ ‌که‌ نام‌ ‌آنها‌ و شرح‌ حال‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌در‌ قرآن‌ بيان‌ نفرموده‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ لَقَد أَرسَلنا رُسُلًا مِن‌ قَبلِك‌َ مِنهُم‌ مَن‌ قَصَصنا عَلَيك‌َ وَ مِنهُم‌ مَن‌ لَم‌ نَقصُص‌ عَلَيك‌َ وَ ما كان‌َ لِرَسُول‌ٍ أَن‌ يَأتِي‌َ بِآيَةٍ إِلّا بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ فَإِذا جاءَ أَمرُ اللّه‌ِ قُضِي‌َ بِالحَق‌ِّ وَ خَسِرَ هُنالِك‌َ المُبطِلُون‌َ (سوره مؤمن‌ ‌آيه‌ 78).

إِلي‌ قَومِهِم‌ ‌هر‌ كدام‌ ‌را‌ ‌بر‌ امت‌ ‌خود‌ و قوم‌ ‌خود‌.

فَجاؤُهُم‌ بِالبَيِّنات‌ِ هيچكدام‌ بي‌ مدرك‌ و دليل‌ و معجزه‌ نبودند ‌هر‌ كدام‌ بمقداري‌ ‌که‌ حجت‌ ‌بر‌ افراد قوم‌ تمام‌ شود و راه‌ عذر بسته‌ شود ‌هر‌ كدام‌ باقتضاي‌ وقت‌ و زمان‌ و حكمت‌ و مصلحت‌ و مناسب‌ حال‌ افراد ‌آن‌ زمان‌ معجزاتي‌ داشتند ‌پس‌ بعض‌ قليلي‌ ‌از‌ افراد امت‌ ايمان‌ آوردند و اكثر ايمان‌ نياوردند و بهمان‌ شرك‌ و كفر و اعمال‌ سيئه‌ و معاصي‌ و طغيان‌ ‌خود‌ باقي‌ بلكه‌ زيادتي‌ نمودند ‌که‌ وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِين‌َ إِلّا خَساراً سوره‌ اسراء ‌آيه‌ 84 وَ لا يَزِيدُ الكافِرِين‌َ

جلد 14 - صفحه 400

كُفرُهُم‌ إِلّا خَساراً (سوره‌ فاطر ‌آيه‌ 39).

فَانتَقَمنا مِن‌َ الَّذِين‌َ أَجرَمُوا چه‌ نحو انتقامها ‌که‌ يك‌ مرتبه‌ هلاك‌ شوند بغرق‌ و صيحه‌ و صاعقه‌ و خسف‌ و امطار حجاره‌ و رجفه‌ و امثال‌ اينها.

وَ كان‌َ حَقًّا عَلَينا نَصرُ المُؤمِنِين‌َ نه‌ اينكه‌ مؤمنين‌ حقي‌ و طلبي‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ داشته‌ باشند احدي‌ ‌بر‌ ‌او‌ حقي‌ ندارد بلكه‌ ‌براي‌ وعده‌ الهي‌ ‌که‌ بآنها داده‌ ‌شده‌ و خلف‌ وعده‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ محال‌ ‌است‌ چون‌ قبيح‌ ‌است‌ و فعل‌ قبيح‌ ‌از‌ ‌او‌ صادر نميشود و وعده‌ الهي‌ ميفرمايد إِنّا لَنَنصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِين‌َ آمَنُوا فِي‌ الحَياةِ الدُّنيا وَ يَوم‌َ يَقُوم‌ُ الأَشهادُ (سوره‌ مؤمن‌ ‌آيه‌ 51).

]

(آیه 47)- در این آیه سخن از فرستادن پیامبران الهی است، در حالی که آیه بعد از آن بار دیگر به نعمت وزش بادها بر می‌گردد، ممکن است قرار گرفتن این آیه در میان دو آیه که در باره نعمت وجود بادها سخن می‌گوید جنبه معترضه داشته باشد. و ممکن است ذکر مسأله نبوّت در کنار این بحثها برای تکمیل مسائل مربوط به مبدأ و معاد باشد.

به هر حال آیه چنین می‌گوید: «ما قبل از تو پیامبرانی را به سوی قومشان فرستادیم»َ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ رُسُلًا إِلی قَوْمِهِمْ)

.«آنها دلائل روشن و آشکار (از معجزات و منطق عقل) برای این اقوام آوردند»َجاؤُهُمْ بِالْبَیِّناتِ)

.گروهی ایمان آوردند، و گروهی به مخالفت بر خاستند اما هنگامی که اندرزها و هشدارها سودی نداد «ما از مجرمان انتقام گرفتیم»!َانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِینَ أَجْرَمُوا)

.و مؤمنان را یاری کردیم «و همواره این حق بر ما بوده است که مؤمنان را یاری کنیم»َ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ)